HASAT

İstiridye mantarında hasadın nasıl yapılması gerektiğini açıklamadan önce iyi bir hasat yerinin nasıl olması gerektiğini değerlendirelim.

Bir alanın hasat yeri olarak değerlendirilebilmesi için, dış iklim (yağmur, kar, güneş ve rüzgar) şartlarından etkilenmeyecek, dışa kapalı, uygun giriş ve çıkışı (hava, insan, araç için) olan ve içinde yeterli oksijen barındıran bir yer olması gerekir. 

Bu işin üretimi için çadır kurulumunu pazarlayanlar genelde  “anahtar teslimi sistem kuralım, çadırda şu kadar kompostu yerleştirip, şu kadar ürün alırsınız, 15-20 günde üretime başlayabilirsiniz, şu kadar zamanda yatırımınızı amorti edersiniz“ derler. Dediklerinde kısa vadede gerçeklik payı da vardır ancak bu tarz bir işin kurulumunu yapmak isteyenlerin uzun vadeli düşünmelerinde her zaman fayda vardır. Şöyle ki:;

·         Üretim çadırda olabilir, ancak çadır tarzı yapıların ömrü kısadır, birkaç mevsim sonra ısı farklılıklarından deforme olurlar ve örtüyü ve izolasyonu yenilemeniz / rehabilite etmeniz gerekir. İşten vazgeçip satmak istemeniz durumunda ise satış işlemini gerçekleştirmeniz çok zor olacaktır. En güzeli basit, kagir bir inşaat tarzı seçmeniz olacaktır. Burada seçeceğiniz duvar kalınlığı belki de ekstra yüzey izolasyonu yapmanıza gerek bile bırakmayacaktır. Bunun için gaz beton ya da poliüretan sandviç paneller önerimizdir.

·         Gelen kompostun yerleştirilmesi ve işi biten kompostların rahatlıkla alınabilmesi için kurulacak mekana en az 10- 15 ton yük taşıyan bir kamyonun rahatlıkla girip çıkabileceği pozisyon oluşturmak işçilik ve zamandan kazanma anlamında faydalıdır.

·         Sistem pazarlayanlar, ortalama 100 m2 gelen bir alana (ki biz bu alana ortalama bir ünite diyoruz) 48.000 btu‘ luk bir klimanın ısıtma ve soğutma amacıyla kullanılması gerektiğini söylerler. Bu öngörü tüm yıl için geçerli değildir. Bu sistemi kurarken veya kurdururken bulunulan yerdeki mevsimsel ortalama iklim değerlerini inceleyip hareket etmek gerekmektedir. Yanlış seçimler/tercihler yüzünden öyle bir an gelir ki klima yeterli sıcaklığı / soğukluğu sağlamayabilir.

·         Sudan istifade ederek ortam ısısını en az 10 ⁰C düşüren ve piyasada evaparatör diye adlandırılmış olan, elektrik sarfiyatı klimaya göre daha az olan basit sistemlerin bu işte kullanılması daha uygundur. Klimalar bu sistemlere yardımcı olarak değerlendirilmeli ve çok zorlanılan durumlarda devreye alınmalıdır. Diğer türlü kazancınızın çoğunu elektrik dağıtım firmalarına aktarır ve maliyetlerinizi artırmış olursunuz.

·         İstiridye mantarı üretiminde hasat dönemi için 10-15 ⁰C, kuluçka dönemi için ise 20-25 ⁰C sıcaklık yeterlidir. Üretim yeri duvarlarını uygun kalınlıkta gaz beton ya da poliüretan sandviç panellerle yaparsanız sistemin istediği bu sıcaklıkları, basit soğutma yada ısıtma araçlarıyla sağlamanız zor olmaz. Ancak üretim yapmak üzere kiraladığınız ya da başka amaçlar için yapılmış bir mekanda üretim yapacaksanız bu mekanları gereken sıcaklığı sağlayacak şekilde rehabilite etmeniz gerekir.

·         Bu amaçla önerebileceğimiz en uygun yüzey izolasyon malzemesi,  köpük diye adlandırdığımız yüksek yoğunluklu (strafor) yüzey kaplama malzemesi ile tavan ve duvarları yöresel iklim şartlarını da göz önüne alarak 3-5 cm kaplamanız uygun olur.

·         Yine bu amaçla oluşturulmuş, dış ortam ile iç ortam arasına kurularak, ortam sıcaklığının yaklaşık 10 ⁰C düşmesini sağlayan, çöl kliması olarak da anılan evaparatör kullanmanızda ekonomik anlamda yararınıza olacaktır.

·         Kompost bahsinde kompostların çeşitli renk ve ebatlarda naylon torba, plastik kova veya kasalara yerleştirip kullanılabileceğini söylemiştik. Bu hazırlanmış belli ağırlıktaki kompostların hasat alanında nasıl tasnif edilip düzenlendiğine yakın plandan bakacak olursak, bugüne kadar yapılmış uygulamalarda ağırlıklı olarak raflara yerleştirme yöntemi ve torbalara doldurulmuş kompostlar için uygulanan askı yöntemi gözümüze çarpacaktır. Bu  yöntemlerde birim alana fazla kompost yerleştirmek adına insan geçişlerinin kısıtlanacağı kadar sık oluşturulmuş raflara ve askılara rastlanır.

Bu uygulamaların dışında, birçok yabancı ülkede küçük kavanoz (plastik ya da cam) veya daha küçük plastik torbalara (1-2 kg kapasiteli ) yerleştirilmiş kompostların eğik raflarda sıfır aralıklarla yerleştirilmesi yöntemi de bulunmaktadır.

·         İster raf, ister askılı torba sistemi, ister üst üste yerleştirilen kova sistemi olsun, her halükarda hasat esnasında her torbaya rahatlıkla erişmek mümkün olmalıdır. Grup olarak da düzenlenen raf ya da askı sistemi toplam genişliğinin 100-120 cm’yi geçmemesi iyi olur. 

·         İster raf, ister askılı torba sisteminde olsun, torba dışında gelişecek mantarların rahat büyüyüp gelişebilmesi için her iki kompost arasının minimum 15-20 cm bırakılması gerekmektedir.

Burada mavi renkle ifade edilen çember kompostun yerleştirildiği torbayı (25-30 cm), ondan sonra gelen 10-15 cm’lik alanı sınırlayan çember, mantarlar üredikleri zaman oluşacak sınır alanı ifade etmektedir.

 ·         Aşağıdaki çift torba yerleşimleri gösteren 1. alternatif, bizce ideal yerleşim şeklidir. Kullandığınız torba çapına göre, torba merkezleri arası mesafenin 50 ya da 60 cm olması , hasat sonucu oluşan mantarların birbirlerine değmeden gelişmelerine imkan sağlar. 2. Alternatif yerleşim şekli daha çok alan darlığı varsa uygulanmalıdır. Burada torbaların birbiri ile kesişen hasat bölgelerinde hasat deliği bulunmadığı ya da bulunmaması gerektiği düşünülmüştür.

·         Aşağıda 1. (ideal ) ve 2. Alternatif yerleşimlere göre yapılmış gruplama örneği bulunmaktadır. Aynı torba sayısını sık yerleştirme neticesinde 4,2 mt mesafede 1,56 m2 gibi bir alan kazanımı olmuştur. Ancak bu daraltma daha fazla kompost yerleşmesine olanak sağlasa da mevcut kompostlardan çıkacak mantarların ihtiyacı olan oksijeni uygun şekilde almalarına engel teşkil edecektir. Mecbur kalmadıkça ideal yerleştirme mesafelerine uymakta fayda vardır.

·         Hasat yeri olarak kullanılmak üzere planlanmış alanın eni boyu ne olursa olsun öncelikli olarak düzenlenecek bu kompost guruplarının etrafından dolaşmak aralarına girmek sorun olmamalı, gerek insan geçişi, gerekse hasat aracı (ortalama bir market içi arabası gibi düşünmek lazım )  için en az 80-100 cm eninde mesafe bırakılmalıdır.

·         Kompost torba aplikasyonu açısından askı ya da raf sistemi yapmanın yerleştirilecek toplam kompost ağırlığı açısından pek bir farkı yoktur. Neticede örneklerde gösterdiğimiz yerleşimi aynı oturumla raflara da yapabilirsiniz. Fark sadece, askı sistemi fazla bir çelik konstrüksiyon içermediği için daha ekonomiktir. Ancak raf sistemi de yapılacaksa içeri rahat araç girişi olması için rafların mobil (hareketli) düzenlenmesinde, kompostu kendiniz üretmeyip başka bir işletmeden almanız durumunda, malınızı taşıyan aracın içeri kadar girip askılama ya da yerleştirmenize imkan sağlaması gibi bir faydası bulunmaktadır. Böylelikle işlemleri bitmiş kompost torbalarının da boşaltılması kolay olacaktır. Hasat alanına kompost yerleştirilmesi ile ilgili askı ya da raf  yükseklik ve toplam alan durumlarını değerlendirelim: 

Aşağıdaki çizimde örnek olması açısından toplam alan (1 ünite) 7,00 x 15,00 = 105,00 m2 seçilmiştir. Kullandığımız torbaların  çapı 25 cm, boş boyu 70 cm’dir. Kompost ile birlikte ölçülen boy ortalama 42-45 cm;  çok sıkı olmayan ağırlığı da 8-10 kg gelmektedir. Örnek hesaplamada  boy 45 cm, ağırlık ise 9 kg kabul edilmiştir. Buna göre

Burada kompost torbalarının arası yaklaşık 30 cm bırakılmıştır. Torba yüzeyinin her yerinden mantar çıkabilir ve rahatça gelişebilir. Pembe renk kontur çizgisi sınırları gösterir ve şayet raf sistemi yapılacaksa raf ölçüleri bu kontur ölçülerine göre düzenlenebilir.

Burada kompost torbalarının arası yaklaşık 15 cm bırakılmıştır. Torbaların yürüme yollarına bakan yüzeylerinde büyüme ve gelişmede sıkıntı olmasa da, torba yüzeyinin her yerinden mantar çıkması durumda, birbirini gören yüzeylerde sadece biri için uygun mesafe kalmıştır. Mecbur kalmadıkça bu tarz yerleştirme tercih edilmemelidir. Pembe renk kontur çizgisi sınırları gösterir ve şayet raf sistemi yapılacaksa raf ölçüleri bu kontur ölçülerine göre düzenlenebilir.

Yandaki çizimde örnek olması bakımından kat yüksekliği 3,50 mt kabul edilmiştir. Belirtilmiş olan ölçüler dahilinde torbalar aşağıdan yukarıya yerleştirilmiştir. 1. Tarz torba yerleştirme Buna göre toplam6 sıra oluşmuştur. Ancak gördüğünüz gibi çok yoğun bir yerleştirme şekli olduğu görülüyor. .tavana monte edilecek aydınlatma armatürleri ile sisleme vb. sistemi için yeterli alan kalmamaktadır. Bu arada hasat yapacak insanın rahat çalışma yüksekliğini de göz önüne almak gerekmektedir. 2,0 mt yükseklikten sonrası mantar gelişimini gözleme, hasat, torba asma ve çıkartma açısından ekstra işçilik ve katkı (merdiven vb. ) gerektirir.

2. Tarz düşey torba yerleştirme, yandaki kesitte göreceğiniz gibi tavan kısmında torbanın birini alınca 65 cm gibi bir boşluk oluşmaktadır. Bu boşluk aydınlatma, havalandırma , sisleme vb.’ nin yerleştirilmesi için istifade edilecek faydalı bir boşluktur. Kullanacağınız ya da yaptıracağınız ünitede kat yüksekliği kaç mt gelirse gelsin tavan kısmında en az 50-150 cm boşluk bırakmak çok uygundur .

	Kompost yerleştirilebilecek nokta sayısı	Kompost sıra sayısı	Toplam kompost torba sayısı	Ortalama Kompost torba ağırlığı	Toplam ağırlık (kg)
1 Alternatif yerleştirme	144	4	576	9	5184
2 Alternatif yerleştirme	231	4	924	9	8316
1 Alternatif yerleştirme	144	5	720	9	6480
2 Alternatif yerleştirme	231	5	1155	9	10395

Yukarıdaki tabloda farklı iki yerleştirme kombinasyonunda ortalama 105 m2 gelen bir üniteye koyabileceğiniz toplam kompost miktarını görüyorsunuz. Boyuna 4 sıra yapmak ideal gözüküyor. Buradaki 2,30 mt toplam torba yüksekliğinde çalışmak için ayak altına yerleştirilebilecek basit bir basamak yapısıyla rahat bir çalışma ortamı oluşur. Boyuna 5 ve daha fazla torba asmak  ekstra araç (merdiven )  gerektirecektir.  

Kompost yerleştirmede şimdiye kadar anlattıklarımız daha çok askı/asma sistemiyle ilgili olsa da bu işi raflarda yapmak isteyenler şunlara dikkat etmelidir.

·         Torba taşıyacak çelik konstrüksiyon imalatı askı (halat) sistemine göre daha pahalıdır.

·         Sürekli rutubetli bir ortamdaki çelik konstrüksiyon raf yapısı kısa sürede boya ve bakım isteyecektir. Bundan kurtulmak için çelik imalatı galvaniz ya da paslanmaz malzeme ile yaptırmak daha da pahalı olacaktır. 

·         Rafların hareketli (mobil ) yapılması temizlik ve bakım ile kompostun ünite içine yerleştirilmesinde ve kullanılmış kompostların atılmasında araç girişi/çıkışında çok faydalı olacaktır.

Aydınlatma için gün ışığı tabir edilen floresan etanj tip (nemden etkilenmeyen )  armatürleri kullanmak uygun olacaktır.. Yapılacak aydınlatmanın ölçüm değerlerinin 200-1000 lüx ‘ ü sağlaması gerekmektedir.

Yandaki resimde görülen basit aydınlatma ölçüm cihazı işinizi görecektir. Ortamın en loş yerinde 200 lüx aydınlatma sağlayabiliyorsanız aydınlatma gerekliliği sağlanmıştır.

·         Ortam nemlendirmesini çeşitli yöntemlerle yapmanız mümkündür. Bunu ortam duvarlarını veya zeminini ıslatarak yapabileceğiniz gibi seralarda kullanılan tarzda sulama sistemleri ve nozulları ile de yapabilirsiniz. Ancak bu şekilde nemlendirme çok fazla işçilik ve dikkat ister. Periyodik takip ve fazla su sarfiyatından dolayı maliyeti de yüksektir. Bu tarz nemlendirmede ister istemez mantar yüzeyine de su gelecektir. Mantarların yüzeyinin uzun süre nemli kalması, su barındırması istenmez.

·         Günümüzde nemlendirme için, yüksek basınçta çalışıp doğal ortamdakini aratmayan sis oluşturan, bu sayede ortam nemini ayarlayabileceğiniz çok çeşitli markalarda cihazlar mevcuttur. Ünitenizin kapasitesine göre birini seçip kurmanızda/kurdurmanızda fayda vardır. Bunların ilk kurulum bedelleri yüksek gözükse de yaptıkları işe göre uzun vade de en ucuz sistemler bunlardır.

·          

Ayrıca daha çok ilaçlama amacıyla düzenlenmiş ancak sisleme ve nemlendirme işinde kullanabileceğiniz piyasada pulvarizatör olarak adlandırılan çeşitli kapasitedeki dizel yada elektrikle çalışan cihazlar da vardır.

Kompost içerisindeki besin maddelerinin miseli oluşturan sporlar tarafından parçalanması sonucu karbondioksit ortaya çıkar. Kuluçka döneminde bu istenir ancak kuluçka dönemi sonunda yavru mantarlar oluşmaya başladıktan sonra dışarıdan havalandırmayla oksijen miktarı yükseltilerek,  biriken karbondioksit uzaklaştırılmalıdır. Mantar misel yapısı yüksek karbondioksit (%20) oranlarında gelişebilir ancak mantar oluşumlarının gelişebilmesi için oksijene ihtiyaç vardır. Mantar hasat ortamında karbondioksit miktarının önemli bir derecede düşürülmesi ve oksijen oranın arttırılması mantar taslaklarının oluşması ve gelişmesi için önemlidir. Yeterli hava sirkülasyonu sağlanması mantar oluşumu için olmazsa olmazlardandır.

Havalandırma işleminin ortamın sıcaklığını ve nemini değiştirme etkisi oldukça kuvvetli olduğundan aşırıya kaçılmamalıdır.

Üretim ortamında biri hava emişi diğeri mevcut havanın tahliyesi için olmak üzere en az iki fanın olmasında fayda vardır. Fan kapasitesinin tayininde en önemli etken ortamdaki toplam hava miktarı (m³ ) ve sizin bu havayı ne kadar süre içinde değiştirmek istediğinizdir. Alacağınız fanların üzerindeki etiketlerde bir saatte kaç m3 havayı işleyebilecekleri yazar. Yüksek kapasiteli fan seçip hava sirkülasyonunu bir anda yaparak ortamda rüzgar etkisi yaratacak fan almak yerine, değişimi bu etkiye yaratmadan yapacak fanları tercih etmek daha iyidir. Satış yerinde çapları aynı gözükse de kapasiteleri farklı olan bu cihazların kapaklı ve yabancı varlıkların (sinek, böcek vb.)  ortama girişine engel olacak şekilde süzgeçli olmasında fayda vardır.

Fanlar üretim yeri yapısının kısa kenarındaki duvarlara yerleştirilmeli, hava emişi için olan duvarın üst kısmına (tavandan 50 cm gibi aşağıya) , tahliye için olanı alt kısmına (döşemeden  30 cm gibi yukarıya) yerleştirilmelidir.

İzolasyonu tamamlanmış, ısı, evaparator, havalandırma ve  nemlendirme sistemleri tamamlanmış üretim yerinde,  raf yada askı sistemini de tamamladıysanız , kuluçka dönemini tamamlamış kompostlarınızı bulundukları ortamdan alıp üretim ortamındaki yerlerine koyarak üretim sürecini başlatabilirsiniz.

Bu işin doğrusu kompost üretimi ve kuluçka yeri konularında bahsettiğimiz gibi, kuluçka döneminin üretim yerinde yaptırılması, hazırlanan kompostların doğrudan üretim yerindeki raf yada askılara yerleştirilmesi mükerrer taşınma ve kompostta olabilecek ihtimal hasarları ortadan kaldıracaktır.

Sadece ortam değişkenlerinin (ısı, ışık, nem ve havalandırma )  ayarlarını kuluçka dönemi şartlarından, üretim dönemi şartlarına çevirmek hasat dönemini başlatacaktır.

HASAT DÖNEMİ OLMASI GEREKEN ORTAM DEĞERLERİ		Bu ortam değerlerini sağladıktan sonra kuluçka dönemini tamamlamış mantarların yaşayacağı gelişimler aşağıdaki  resimlerde gösterilmiştir.
SICAKLIK	10 -18 0 C
RUTUBET	75-85%
KARBON DEĞERLERİ	400-800 PPM
AYDINLATMA	12 SAAT / GÜN

Kuluçka dönemi başlayalı birkaç gün olmuş kompostun durumu	Yaklaşık kuluçka dönemi ortasındaki kompostun durumu	Kuluçka dönemi sonuna doğru kompostun durumu
Kuluçka dönemi sonu	Kuluçkadan çıkış, Hasat dönemi başlangıcı bebek mantarların oluşması	Bebek mantarlar
Genç mantarlar
Yetişkin mantarlar

Kuluçka dönemi sonu / hasat dönemi başlangıcı ile hasat dönemi sonu arası yaklaşık 45 gün sürmektedir. İstiridye mantarında ürünü sebze ve meyvelerde olduğu gibi tek seferde toplamanız mümkün değildir. Ürünler 7-10 günlük dönemlerde yoğunlaşır ve siz toplarsınız. Bu dönemlere flaş denir (1.flaş , 2. flaş gibi ). 

Mantar üretenler arasında neredeyse standart hale gelmiş olan " hazırlanmış toplam komposttan en az % 25 hasat yapılır " kanaatindeki % 25 ' in % 70 ' ini ilk flaşta alma şansınız vardır.

Aslında bu rakamlar ayeti kerime değildir artı eksi % 5 değişiklik gösterebilir. Ancak şuda yadsınmaz bir gerçektir ki uygun şartları sağlarsanız istiridye mantarında mucizeler yaşarsınız.

 Yetişkin hale gelmiş mantarlar steril eldiven takmış elemanlarca  torbadan kopartılarak taşıma kasalarına yerleştirilir, daha sonra kök kısımlarını (kompost içeriği saman yada pamuk atığından ) temizlemek gerekir. Buradaki kopartma eylemi dalından meyve kopartmak gibi algılanmamalıdır. Mantarlar bitki olmadıkları için güçlü kökleri yoktur. Yetişkin bir istiridye mantarını ( öbek halde ) kendinize çektiğiniz an bulunduğu yerden ayrılır.

Kök temizleme, hijyeni sağlanmış ortamda yapılır ve ürün satış için verileceği yere göre plastik kasalara (semt pazarı yada sebze haline verilecekse ) veya marketler için uygun şekilde ambalajlara yerleştirilir

Kopartılıp tezgaha serilmiş mantarlar	Kök temizliğinin başlaması	Atıklar
Tartma ve kök temizliği	Ambalajlama	Paketleme
Sebze haline yada semt pazarına	Marketlere	Nakliye için sandıklama